آیه 48 سوره مؤمنون

فَكَذَّبُوهُما فَكانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ (48)

فَكَذَّبُوهُما: پس تكذيب كردند فرعون و قوم او موسى و هارون عليهما السّلام را. فَكانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ‌: پس گشتند به سبب آن تكذيب از هلاك شدگان يعنى غرق شدند در دريا.

عبرت: نتيجه تكذيب حق، هلاك شدن در دنيا و آخرت شد، و اين عبرتى است براى اهل عالم كه بيانديشند از مخالفت حضرت سبحان و تنبيه يابند از سرنگون شدن متكبران و گردنكشان به تأمل و تدبر در احوال آنان و مطالعه سر انجام شآمت خود سرى ايشان.

ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى‌ وَ أَخاهُ هارُونَ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ (45) إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً عالِينَ (46) فَقالُوا أَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ (47) فَكَذَّبُوهُما فَكانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ (48) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ (49)

وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ (50) يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ (51) وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ (52)

ترجمه‌

- پس فرستاديم موسى و برادرش هارون را با نشانه‌هاى خود و حجّتى روشن‌

بسوى فرعون و جماعتش پس گردنكشى كردند و بودند گروهى متكبّران‌

پس گفتند آيا ايمان آوريم براى دو آدمى مانند خودمان با آنكه قوم آنها مرما را پرستندگانند

پس تكذيب كردند آندو را پس گشتند از هلاك شدگان‌

و هر آينه بتحقيق داديم موسى را تورية باشد كه ايشان راه يابند

و گردانيديم پسر مريم و مادر او را آيتى و جاى داديم آندو را بمكانى رفيع صاحب آرامگاه و آب جارى‌

اى پيغمبران بخوريد از پاكيزه‌ها و بكنيد كار شايسته همانا من بآنچه ميكنيد دانايم‌

و همانا اين ملّت شما است كه يك ملّت است و منم پروردگار شما پس بپرهيزيد از من.

تفسير

- خداوند متعال بعد از انبياء نامبرده و نام نبرده در آيات سابقه حضرت موسى و برادرش حضرت هارون را با آيات بيّنات و معجزات ظاهرات كه برهان واضح و دليل روشن بود بر رسالت آندو مانند عصا و يد بيضاء و ساير خوارق عادات كه در سوره اعراف و غيرها ذكر شد مبعوث فرمود بر فرعون و اعيان قومش پس تكبّر و سركشى كردند از قبول ايمان و اطاعت آندو چون مردمان متكبّر و گردن كشى بودند كه ميخواستند بزور بر مردم تفوّق پيدا كنند و گفتند بر سبيل انكار و استكبار كه آيا ايمان بياوريم بدو نفر آدمى كه مانند ما هستند در صفات بشريّت با آنكه آن دو و قومشان يعنى طائفه بنى اسرائيل تمامى مانند بندگان مطيع و فرمانبردار ما باشند يا غير آن دو از بنى اسرائيل بندگى ما را ميكنند يعنى ما را پرستش مينمودند و مينمايند چون گفته‌اند فرعون بت‌پرست بود و مردم فرعون پرست پس تكذيب نمودند آن دو را و غرق شدند بتفصيلى كه گذشت در سور سابقه و خداوند بحضرت موسى كتاب تورية را مرحمت فرمود كه بنى اسرائيل باحكام و معارف حقّه آشنا و مهتدى شوند و قرار داد حضرت عيسى و مادرش حضرت مريم را براى ولادت يكى از ديگرى بدون شوهر نشانه‌ئى از قدرت خود و معيّن كرد مأوى و منزل آن دو را در مكان مرتفعى كه داراى وسعت و صلاحيّت بود براى تمكّن و استقرار در آن و زراعت و فلاحت و بهره‌بردارى از آن چون داراى آب جارى روى زمين كه سهل التّناول است بود و ظاهرا مراد اراضى شام و بيت المقدّس باشد ولى در بعضى از روايات معتبره ربوة بنجف اشرف و كوفه و

جلد 3 صفحه 642

قرار بمسجد آن و معين بفرات تفسير شده و اين انعام و توسعه از خداوند اختصاص بآن دو نداشت بلكه بتمام پيغمبران هر يك در زمان خود خطاب فرمود كه بخوريد از اشياء حلال پاكيزه خوب و بجا آوريد كار شايسته خوب را و بدانيد كه من بتمام اعمال شما عالمم و بر طبق آن بشما پاداش ميدهم و اين اباحه و توسعه اختصاص بانبياء سابق الذكر يا تمام پيغمبران ندارد بلكه براى تمام مردم است و از احكام ثابته در تمام اديان حقّه است چنانچه در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه خدا طيّب است و قبول نميكند جز طيّبات را و او مؤمنين را امر فرموده بچيزى كه امر نموده بآن مرسلين را پس فرموده يا ايّها الرّسل كلوا من الطّيّبات و فرموده‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ‌ و مؤيّد اين معنى است كه فرموده اين طريقه و ملّت و دين همه شما است كه يك طريقه و ملّت و دين است و بايد مردم متّفق بر آن باشند كه اصول آن توحيد و نبوّت و معاد و فروع آن ارتكاب محلّلات و اجتناب از محرّمات و تناول طيّبات و احتراز از خبائث است و شما همگى بندگان منيد و من پروردگار شمايم پس بايد از من بترسيد و ميان خودتان اختلاف كلمه ايجاد نكنيد و انّ بفتح و تخفيف و بدون آن نيز قرائت شده است و بعضى خطاب را متوجّه به پيغمبر ما و مخاطبه واحد را بلفظ جمع از دأب عرب دانسته‌اند و اين احتمال بجهاتى بعيد است و بعضى امّت را بمعناى جماعت گرفته‌اند يعنى اين خلق جماعت شما است كه با پيشينيان متّحد در دين است و يك امّت و جماعت حساب ميشود و اين احتمال اگر چه لفظا قريب است ولى معنا ابعد از سابق است با آنكه استعمال امّت در دين ثابت در كلام الهى است كه فرموده‌ إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ* و مراد دين است و قمّى ره نقل فرموده كه مراد بودن بر مذهب واحد است و شمه‌ئى از بيان اين آيه و آيه بعد در اواخر سوره انبياء گذشت ..

فَكَذَّبُوهُما فَكانُوا مِن‌َ المُهلَكِين‌َ (48)

‌پس‌ تكذيب‌ كردند فرعونيان‌ موسي‌ و هارون‌ ‌را‌ ‌پس‌ بودند ‌از‌ هلاك‌ شدگان‌، خداوند تبارك‌ و ‌تعالي‌ اولا حجت‌ ‌را‌ ‌بر‌ بندگان‌ تمام‌ ميفرمايد ‌از‌ ‌هر‌ جهت‌ ‌که‌ هيچ‌ گونه‌ راه‌ عذري‌ ‌بر‌ احدي‌ باقي‌ نماند.

(قُل‌ فَلِلّه‌ِ الحُجَّةُ البالِغَةُ) انعام‌ آيه 150 بالاخص‌ حضرت‌ موسي‌ ‌را‌ ‌که‌

جلد 13 - صفحه 407

دستور داد ‌که‌ ‌با‌ كمال‌ ملايمت‌ ‌با‌ فرعون‌ تكلم‌ كند و ‌هم‌ چنين‌ هارون‌ ‌را‌ ‌که‌ فرمود:

(فَقُولا لَه‌ُ قَولًا لَيِّناً لَعَلَّه‌ُ يَتَذَكَّرُ أَو يَخشي‌) طه‌ آيه 46 و ‌با‌ ‌آن‌ همه معجزات‌ باهرات‌ ‌به‌ علاوه‌ مدتي‌ ‌بعد‌ ‌از‌ آمدن‌ موسي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مهلت‌ داد و آثار عذاب‌ ‌را‌ بآنها نشان‌ داد ‌که‌ ميفرمايد:

(فَأَرسَلنا عَلَيهِم‌ُ الطُّوفان‌َ وَ الجَرادَ وَ القُمَّل‌َ وَ الضَّفادِع‌َ وَ الدَّم‌َ آيات‌ٍ مُفَصَّلات‌ٍ) اعراف‌ آيه 130 ‌حتي‌ وعده‌ دادند بموسي‌ ‌که‌ ‌اگر‌ عذاب‌ ‌از‌ ‌ما ‌بر‌ طرف‌ شد ايمان‌ مي‌آوريم‌ و بني‌ اسرائيل‌ ‌را‌ آزاد ميكنيم‌ و همراه‌ تو ميفرستيم‌ ‌مع‌ ‌ذلک‌ ‌پس‌ ‌از‌ ‌بر‌ طرف‌ شدن‌ عذاب‌ باز ايمان‌ نياوردند ‌که‌ ميفرمايد:

(وَ لَمّا وَقَع‌َ عَلَيهِم‌ُ الرِّجزُ قالُوا يا مُوسَي‌ ادع‌ُ لَنا رَبَّك‌َ بِما عَهِدَ عِندَك‌َ لَئِن‌ كَشَفت‌َ عَنَّا الرِّجزَ لَنُؤمِنَن‌َّ لَك‌َ وَ لَنُرسِلَن‌َّ مَعَك‌َ بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ فَلَمّا كَشَفنا عَنهُم‌ُ الرِّجزَ إِلي‌ أَجَل‌ٍ هُم‌ بالِغُوه‌ُ إِذا هُم‌ يَنكُثُون‌َ) اعراف‌ آيه 131 و 132.

(فَكَذَّبُوهُما) تكذيب‌ انبياء ‌اينکه‌ آثار وخيمه‌ ‌را‌ دارد ‌که‌ ‌پس‌ ‌از‌ تكذيب‌ و تماميت‌ حجة ‌از‌ ‌هر‌ جهة.

(فَكانُوا مِن‌َ المُهلَكِين‌َ) ‌آن‌ ‌هم‌ چه‌ هلاكتي‌ ‌که‌ ‌در‌ تعقيب‌ موسي‌ و كساني‌ ‌که‌ باو ايمان‌ آورده‌ بودند ‌بر‌ آمدند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بقتل‌ رسانند و ‌آنها‌ فرار كردند و ‌از‌ رود نيل‌ بمعجزه موسي‌ گذشتند و اين‌ها آمدند بالتمام‌ و تماما هلاك‌ شدند بغرق‌ و تمام‌ اموال‌ و زخارف‌ ‌آنها‌ و مساكن‌ ‌آنها‌ و زيورهاي‌ ‌آنها‌ نصيب‌ بني‌ اسرائيل‌ شد و بهره‌ پيدا كردند.

408

]

(آیه 48)- با این استدلالات واهی به مخالفت با حق برخاستند «پس موسی و هارون را تکذیب کردند و سر انجام همگی هلاک و نابود شدند» و ملک و حکومتشان بر باد رفت (فَکَذَّبُوهُما فَکانُوا مِنَ الْمُهْلَکِینَ).